Bài viết của cô Ngọc Phạm về một chủ đề mà rất nhiều phụ huynh quan tâm và thường nhầm lẫn.
*******
Bạn có thể gặp 1 trẻ với những biểu hiện như: bốc đồng (hành động bất chợt không suy tính trước), sờ chạm người khác không phù hợp, chuyển động thường xuyên và bất thường, mất tập trung, không để ý khi người khác nói với trẻ, khó khăn làm theo các hướng dẫn nhiều bước. Tăng động giảm chú ý (ADHD) và Rối loạn Xử lý Cảm giác (SPD) đều có những biểu hiện như vậy.
CÁC CON SỐ (theo thống kê, nghiên cứu tại Mỹ)
– 11% trẻ được chẩn đoán là ADHD (theo Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh)
– 5% – 16% trẻ biểu hiện SPD (Ahn, Miller et. al., 2004; Ben-Sasoon, Carter et. al., 2009).
– 40% trẻ chẩn đoán ADHD cũng có biểu hiện SPD (Ahn, Miller et. al., 2004)
NGUYÊN NHÂN
– ADHD: các nghiên cứu gần đây chỉ ra vấn đề với các chất dẫn truyền thần kinh (không đủ dopamine và norepinephrine) và cấu trúc bất thường ở thùy trán (nơi có chức năng xem xét và điều hành). Điều đó ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng chú ý, tập trung, lập kế hoạch và kiên trì khi phải suy nghĩ nhiều
– SPD: các nghiên cứu hình ảnh não bộ gần đây chỉ ra rằng trẻ có biểu hiện SPD có cấu trúc chất trắng bất thường ở phần sau của não bộ nơi được xác định là việc tích hợp cảm giác diễn ra. Bộ não có SPD sử dụng các thông tin sai lệch hoặc chỉ 1 phần thông tin khi tương tác với môi trường. Kết quả là các phản ứng và hành vi không phù hợp.
ĐIỀU TRỊ
– ADHD: dùng thuốc (để cân bằng việc thiếu các chất dẫn truyền thần kinh) và quản lý hành vi (hỗ trợ sự thiếu hụt chức năng điều hành bằng cách dạy các kỹ năng cho trẻ).
– SPD: chưa có thuốc nào được nghiên cứu chứng minh là giải quyết được các khó khăn nền tảng của SPD. Trị liệu SPD dựa nhiều vào việc cải thiện các hệ thống giác quan bị ảnh hưởng bằng những bài tập trị liệu và hoạt động giác quan có cấu trúc, có ý nghĩa.
SỰ KHÁC NHAU
Nếu dùng thuốc cho ADHD và hành vi cải thiện đáng kể thì rõ ràng vấn đề là ADHD. Nếu bạn không muốn dùng thuốc, thì có thể thử quan sát:
– ADHD:
o Không thể ngừng các hành vi bốc đồng/bất chợt dù trong điều kiện có các kích thích giác quan thế nào
o Thèm muốn điều mới và hoạt động nào đó mà không nhất thiết phải liên quan tới các giác quan cụ thể
o Sau khi được cung cấp nhiều các kích thích cảm giác cũng không ổn định lại được cơ thể
o Chờ đợi hoặc tham gia luân phiên bằng sử dụng ý thức/nhận thức tốt hơn là sử dụng các kích thích cảm giác
o Bình tĩnh hoặc cải thiện sự chú ý khi thường xuyên thấy những điều mới mẻ
– SPD:
o Bình tĩnh hoặc tập trung khi được cung cấp các kích thích cảm giác
o Trở nên bối rối, rối loạn khi đầu vào cảm giác thay đổi
o Các rối loạn dường như theo một khuôn mẫu (xảy ra vào một thời điểm nào đó trong ngày, hoặc trong hoạt động cụ thể nào đó)
o Các thuốc ADHD không làm giảm các hành vi né tránh hoặc tìm kiếm cảm giác
Trẻ có cả ADHD và SPD thì sẽ cần tiếp cận điều trị/trị liệu từ cả 2 hướng vì dù thoạt trông thì có những biểu hiện giống nhau, nhưng đây là 2 rối loạn khác nhau, có nguyên nhân khác nhau, khu vực não bộ và cơ chế ảnh hưởng khác nhau, có những cách điều trị khác nhau.
Hãy nhớ là có tới 40% trẻ ADHD cũng có biểu hiện SPD!
———–
Trên đây là mình tóm tắt bài viết về ADHD và SPD trên STAR Institute nhân dịp gần đây nhiều phụ huynh có con tăng động giảm chú ý liên hệ với mình. Vì đây là 2 rối loạn khác nhau nên khi mô tả biểu hiện trẻ có rối loạn cảm giác tiền đình và/hoặc cảm thụ bản thể, mình không dùng từ tăng động (vì bị nhầm tên với hội chứng ADHD), mà hay dùng từ lăng xăng, hoạt động quá mức, chuyển động/thay đổi vị trí/tư thế liên tục…
Nếu bạn chưa biết Rối loạn Xử lý Cảm giác (SPD) là gì thì có thể xem giới thiệu ở đây
Còn đây là bảng sàng lọc cơ bản liệt kê 1 số biểu hiện rối loạn xử lý cảm giác (chưa đầy đủ):
Đánh giá chẩn đoán ADHD bạn cần gặp chuyên viên tâm lý. Còn nếu bạn muốn đánh giá trẻ có bị SPD không thì có thể liên hệ trao đổi với mình.
